ابژه غایب و نگاه مخاطب: ابژه غایب ژاک لکان و نقد روانکاوانه فیلم

نوع مقاله: ترویجی

نویسندگان

1 (دانشیار دانشگاه هنر)

2 دانشجوی دکتری مطالعات تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه هنر

چکیده

تصویر بر میل نگریستن مخاطب مبتنی­ است. فیلم داستانی با امکانات بصری خود، میل به تماشا را به سمت موضوع اصلی روایت می­برد؛ به این معنا که موضوع را در قالب ابژه­ای بصری ارائه می‌کند، آن را تماشایی می­سازد تا پاسخگوی تمنای نگریستن مخاطب باشد. این ابژه بصری، بسته به مطلوب میل متنی فیلم، می­تواند- از چهره و شمایل کاراکتری خاص گرفته تا مکان­ها، اشیا و عناصر بصری تجریدی که یک مفهوم خاص را نمادین می­کنند- صورت­های گوناگون بپذیرد. با وجود این،گروهی از فیلم­ها، از جمله فیلم­هایی­ که به امور دینی می­پردازند و اشخاص مقدس را به تصویر می­کشند، ابژه­ مورد تمنا؛ یعنی کاراکتر مقدس را از تصویر حذف  و تمنای نگریستن مخاطب را حول محور غیاب شمایل او سازمان­دهی می­کنند.[1] این امر، موقعیت ویژه­ای در مورد مخاطب و وضعیت روانی او در مواجهه با تصویر ایجاد می­کند که توضیح و تحلیل آن، در چارچوب نقد روانکاوانه­ لکانی با محوریت ابژه­a، مدّنظر پژوهش حاضر است؛ به این صورت که پس از توضیح مفاهیمی همچون میل متنی، نگاه و ابژه­ a ضمن یک قیاس تطبیقی، وضعیت مخاطب  و رویارویی با ابژه­ حاضر و غایب؛ و در نهایت، تاثیر غیاب ابژه بر مخاطب، بررسی می­شود.



 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Audience Gaze and The Absent Object: Lacan Object a, and Film Psychoanalysis

نویسندگان [English]

  • Shahabeddin Adel 1
  • Masoume Ganjehei 2
1 Associate Professor at Art University(Corresponding Author)
2 Comparative Analysis of Islamic art History
چکیده [English]

Image is rooted in the viewer’s desire to gaze. A narrative film, with all its visual capacities, draws the desire for viewing towards the main plot of the narrative; this is done by objectifying the plot as a visual object, making it spectacular in order to respond to the audience’s desire to gaze. This visual object, dependent on textual desire of the film, can be portrayed (as) - faces, iconic characters, places & objects, abstract visual elements which symbolize a special concept – in different shapes. However, a group of films based on religious issues which portray Saints, the desired object of gaze is eliminated from the visual realm. This would help to organize the desire of gaze around their iconic absence. The latter causes a special circumstance for the viewer and his psychological situation in confronting the images. This is the core axis of the present research which tries to give its explanations & analysis based on Lacanian psychology. The related critical framework of object  a  is the centre of focus in this research; this is done by explaining meanings such as textual desire, gaze and object a, while giving comparative analogy. The position of viewer and his confrontation with present & absent object and finally the effect of object’s absence on viewer are studied.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • image
  • Lacan’s Psychoanalysis
  • Absence
  • Desire
  • object

مراجع

  1. استم،رابرت.(1383). مقدمه‌ای بر نظریه فیلم.ترجمه: احسان نوروزی.انتشارات سوره مهر.
  2. اِوَنز،دیلن. (1386). فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روان‌کاوی لکانی، ترجمه مهدی رفیع و مهدی پارسا. تهران: گام نو.
  3.  ژیژک، اسلاوی. (1384). هنر امر متعالی مبتذل: درباره بزرگراه گمشده دیوید لینچ، چاپ اول، ترجمه مازیار اسلامی. نشر نی.
  4. ژیژک، اسلاوی. (1386). لاکان-هیچکاک: آنچه می‌خواستید درباره لاکان بدانید اما جرات پرسیدنش از هیچکاک را نداشتید، ترجمه مازیار اسلامی. انتشارات ققنوس.     
  5. سارتر، ژان­پل(1350). هستی و نیستی: پدیده‌شناسی عالم هستی. ترجمه عنایت‌اله شکیباپور. موسسه انتشارات شهریار.
  6. لکان، ژاک.(1395). اضطراب. ترجمه صبا راستگار. چاپ اول، انتشارات پندار تابان.
  7. مالوی،لورا. (1382). «لذت بصری و سینمای روایی»، ترجمه فتاح محمدی. فصلنامه فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون(ویژه نظریه فیلم)، شماره 23، صص 89-71.
  8. هیوارد، سوزان. (1381). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی. ترجمه: فتاح محمدی. زنجان: هزاره سوم
  9. یاسینی، سیده راضیه. (1395). شمایل‌نگاری دینی در ایران و غرب از آغاز تا دوره معاصر. چاپ اول. پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات.

پایان‌نامه‌ها

  1. الیاسی، زینب.(1393). خوانش روانکاوانه و فمینیستی رمان طوبی و معنای شب اثر شهرنوش پارسی‌پور و رمان به رنگ ارغوان اثر آلیس واکر (براساس روانشناسی لاکان) [پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌]. دانشگاه لرستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی
  2. تک‌زارع، سمانه.(1392). نقد و بررسی روانکاوانه (فروید، لکان) بر روی آثار هنریک ایبسن.[ پایان نامه]. دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده هنر و معماری، گروه نمایش.
  3. تهرانی‌پور، فرزانه.(1385). بحران هویت از دیدگاه روانشناختی لکان در رمان‌های گرهام گرین.[پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌]. دانشگاه آزاد اسلامی تهران. دانشکده زبان‌های خارجی.
  4. روزبه، بابک.(1392). بررسی کودک جنگ‌زده در ادبیات داستانی کودک و نوجوانان دفاع مقدس از نگاه روان‌کاوی ژاک لکان [پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌]. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر، دانشکده تحصیلات تکمیلی.
  5. صالح‌پور، محمد.(1392). تحلیل و واکاوی شخصیت در نمایشنامه‌های آنتون چخوف بر اساس رویکرد روانکاوی ژان لکان [پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌].دانشگاه آزاد اسلامی. دانشکده هنر و معماری.تهران
  6. کاظمیان، احمدرضا.(1391). بررسی شخصیت‌های مجموعه قصه‌های پریان اثر هانس‌کریستین‌ آندرسن: براساس روانکاوی لاکان‌[پایان نامه]، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد، دانشکده‌ تحصیلات تکمیلی.
  7. کبیری نسب، مریم.(1390). نظریات بیماری روشنفکری پارانویای زیگموند فروید و ژاک لکان در بررسی شخصیت‌های بوف کور و هملت [پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌]. دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده هنر و معماری.
  8. گنجه‌ای، معصومه.(1387). نقد روانکاونه فیلم و نگاه خیره مخاطب. [پایان نامه]، دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی. پردیس هنرهای زیبا. دانشگاه تهران.
  9. مظفری، مجتبی.(1391). بررسی روانکاوانه‌ ناخودآگاه در رمان بیداری فینگان‌ها، اثر جیمز جویس از دیدگاه روانکاوی ‌تحلیلی ژاک‌لاکان [پایان نامه]، دانشگاه آزاد اسلامی واحداراک، دانشکده علوم ادبیات انگلیسی.
  10. هوایی، زهرا.(1391). بررسی تحلیلی داستان رستم و سهراب بر اساس ژرف‌ساخت‌های اسطوره‌ای و روانکاوی [پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌]. دانشگاه پیام نور، مرکز اهواز، دانشکده‌ ادبیات و علوم انسانی.

منابع لاتین

  1. Allen, Richard. (2004)."Psychoanalytic Film Theory", in Robert Stam & Toby Miller, A Companion to Film Theory: Motion Pictures-Social Aspects, Blackwell. Chapter Eight, pp 123-145
  2. Beck, Humberto. (2004). "A New History of the Eye", Discourse26, Wayne State University Press: Detroit-Michigang, Winter & Spring, pp 86-90
  3.  Berger,Ann-Emanuel. (1998). "The Newly Vailed Women: Irigaray Specularity and the Islamic Veil", Diacritics281, The John Hopkins University Press, pp 99-117
  4.  Brooks,Peter(1987). “The Idea of a Psychoanalytic Literary Criticism:Critical Inquiry” . Volume. 13.no.2, The Trials of Psychoanalysis.University of Chicago Press. p334- 348 Hamdouni Alami,Mohammad(2011).Art and Architecture in the Islamic tradition: aesthetics, politics and desire in early Islam. I.B.Tauris,London.Newyork.pp208-2012
  5. Freud,Sigmaund.(2008)."A Short Selection", in Three Essays on Theory of Sexuality. Website:
  6. <social.chass.ncsu.edu/wyrick/DEBCLASS/freud.htm> Fricke,Herals & > Gökanksel,Banu and Secor Anna.(2014).”The Veil,Desire and the Gaze: Turning the inside out”.  UKnowledge University of Kentucky;Geography Faculty Publication
  7. Gorton, Kristyn.(2008).Theorising Desire: From Freud to to Feminism to Film. PalgraveMammillan.UK. 
  8. Homer ,Sean.(2005). Jacues Lacan’s Ecrits: A Selection. Routledge,, London & New York .Denzin, Norman. (1995). The Cinematic Society: The Voyeur’s Gaze. Sage Pub, London, Thousand Oaks, New Delhi.
  9. Heidegger,Martin.(1971).The thing. Translated by Albert Hofstader. In Poetry ,Language, Thought 1971.pp 164-184
  10. Hoofd, Ingrid. (1999). "UsingErly Cinema In Reassessing Feminist Theory". Website:< www.klari.net/
  11. ingrid/articles/earlyci.html.>   Lacan, Jacues. (1977). Ecrits: “On Mirror stage”, Translated by Alan Sheridan. Routled  
  12.  Lacan,Jacque.(1960).”The Ethics of
Psychoanalysis”.SeminarVII.Ed:Jaque Allain Miller. BookVII.

  1. Levine.,z.Steven.(2008).Lacan reformed.IBTauris
  2. Mc Gowan, Todd. (2003). "Looking for the Gaze: Lacanian Film Theory and It’s Vicissitudes", Cinema Journal 42, University of Texas Press, Spring ,  pp24-43.
  3. Mc Gowan, Todd. (2007). The real gaze: Film theory after Lacan.Sunny press in Psychoanalysis and culture.Excelsior Edition
  4. Mayne, Judith.(1993).Cinema and Spectatorship. Routledge. London Newyork 
  5.  Morgan, David.2005. The sacred Gaze: Religious visual culture in Theory and Practice. University of California press
  6. Mottahede, Negar. (2000). "Bahram Bayzai’s Maybe Some Other Time: The Un-presentable Iran", CameraObscura 43, Vol.15, no.1.Duke University Press, pp163-191.
  7.  Nellmes, Jill. (2007). Introduction to Film Studies.  4th Edition. Routledge. London.
  8. Wright, Elizabeth. (2000). Post Modern Encounters: Lacan and Post Feminism. Icon Books , Duxford Cambridge.
  9. Stangle, John.(2017). Icon gazing and sacred image meditatin. Illustrator Edition. Lulu.
  10.  Wollen,Peter.(2007) “On Gaze Theory”. new left review 44 mar-apr.p. 91-106
مطالعات میان رشته ای ارتباطات و رسانه

دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 4
تابستان 1398
صفحه 141-168

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار