نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشته ارتباطات، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 استاد گروه آموزشی مطالعات ارتباطاتی، دانشکده ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبایی. تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
3 استادیار گروه ارتباطات و علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 دانشیار گروه پژوهشی مشارکت‌ها و ارتباطات، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی. تهران. ایران.
چکیده
استفادۀ آگاهانه از رسانههای اجتماعی و در امان ماندن از آسیب چالش‌هایی نظیر اخبار جعلی، نیازمندِ داشتنِ سواد رسانهای است. پرسش محوری این پژوهش، عبارت است از اینکه: سواد رسانهای کاربران در زمینۀ سلامت، تا چه حد با میزان استفاده از رسانههای اجتماعی و نحوۀ استفاده از آن، در ارتباط است؟ روش تحقیق، پیمایش و ابزار سنجش، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته با ضریب آلفای کرونباخ 837/0 است. جامعۀ آماری، شهروندان بزرگسال تهرانی هستند که در اردیبهشت 1398، کاربر اینترنت بوده‌اند. منظور از سواد رسانهای سلامت، درک افراد از توانایی‌شان در دسترسی، تحلیل، خلق و انتقال پیام‌های ارتباطی در حوزۀ سلامت از طریق رسانه‌هاست. براساس یافته‌ها، رابطۀ همبستگی بین میزان برخورداری از سواد رسانهای سلامت با میزان استفاده از رسانههای اجتماعی (به‌طور عام) و همچنین نحوۀ استفاده از این رسانهها در حوزۀ سلامت (تنوع رسانههای اجتماعی مورداستفاده و بهره‌گیری از کارکردهای آنها در حوزۀ سلامت) معنادار است. در عین حال، تفاوت معنادار آماری بین میانگین سواد رسانهای سلامت زنان و مردان، گروههای سنی گوناگون و ساکنان مناطق مختلف شهر وجود ندارد. رگرسیون خطی چندمتغیره نشان می‌دهد متغیرهای «استفاده از کارکردهای رسانههای اجتماعی در حوزۀ سلامت»، «تنوع رسانههای اجتماعی مورداستفاده در حوزۀ سلامت»، «منطقۀ محل سکونت» و «سال‌های تحصیل»، در مجموع، 5/33 درصد از واریانس سواد رسانهای سلامت را تبیین میکنند. می‌توان چنین نتیجه گرفت که با وجود گسترش دسترسی اعضای جامعه به رسانههای اجتماعی، پایین بودن تحصیلات و پایگاه اقتصادی، مانع برخورداری کاربران از سواد رسانهای سلامت است. ولی این انتظار وجود دارد که با بهره‌گیری از انواع ظرفیت‌های رسانههای اجتماعی در حوزۀ سلامت، سواد رسانهای سلامت کاربران افزایش یابد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Relationship between Social Media Consumption by the Users and Media Literacy (in the Domain of Tehran’s Health)
نویسندگان [English]
- Azadeh Salemi 1
- Hadi Khaniki 2
- Habib Sabouri Khosrowshahi 3
- Shahnaz Hashemi 4
1 Ph.D. Student in Communication Sciences, Department of Communication Sciences, Faculty of Literature, Humanities and Social Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Full Professor, Department of Communication Studies, Faculty of Communication Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor, Department of Communication and Social Sciences, Faculty of Humanities Sciences, East Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Associate Professor, of Research Department of Participations and Communications, Institute for Educational Studies, Organization for Educational Research and Planning, Tehran, Iran.
چکیده [English]
The conscious use of social media and not falling victim to fake news requires possessing media literacy. The main question of the present research is as follows: What is the correlation between internet users’ Media Health Literacy and their Social Media Consumption. The research method was survey conducted in May 2019. The statistical population was adult citizens of Tehran who were internet users and the data was measured using a researcher-made questionnaire whose reliability has been confirmed (Cronbach’s Alpha = 0.837). By Media Health Literacy, we mean people’s understanding of their abilities to access, analyze, create and convey communicative messages in the field of health through media. According to the findings, Health Media Literacy was significantly correlated with the frequency of Social Media Consumption (in general) and Social Media Usage (the variety of social media in use and using their applications in the health domain) in the field of health. However, no statistically significant relationship was found between the average Media Health Literacy of males and females, across different age groups and across residents of various city areas. Multiple linear regression shows that variants like ‘gratifications obtained from using social media in the field of health’, ‘variety of the used health-related social media’, ‘area of residence’ and ‘years of education’ were able to define 33.5 percent of Media Health Literacy variance. It can be concluded that despite the spread of social media penetration, factors like the level of education and economic status influence the users' health media literacy. But it is expected that the users’ Media Health Literacy is enhanced using various capabilities of the social health media
کلیدواژه‌ها [English]
- Health Literacy
- Media Consumption
- Media Health Literacy
- Media Literacy
- Social Media
منابع فارسی
- اوزبورن، هلن (1399). سواد سلامت از الف تا ی. ترجمه علی حسین قاسمی و فیروزه زارع فراشبندی. تهران: جامعهنگر.
- پاتر، دبلیو، جیمز (1393). نظریه سواد رسانهای؛ رهیافتی شناختی. ترجمه ناصر اسدی، محمد سلطانیفر و شهناز هاشمی. تهران: سیمای شرق.
- رسولی، حمیدرضا و عباسی فرجزاده، محسن و تدین، امیرحسین (1397). «بررسی سواد سلامت الکترونیک و عوامل پیشبینیکننده آن میان بیماران مراجعهکننده به یک بیمارستان نظامی در شهر تهران طی سال 1396». مجله طب نظامی. دوره 20 شماره 1 (فروردین و اردیبهشت) صص 92-83.
- رئیسی نافچی، ابوالقاسم و دانایی، ابوالفضل و زرگر، سیدمحمد (1399). «تبیین ابعاد و مولفههای سواد سلامت رسانهای با رویکرد انتقادی: یک مطالعه داده بنیاد». پایش. شماره 19 (2) (فروردین و اردیبهشت). صص 203-197.
- سورین، ورنر و تانکارد، جیمز (1395). نظریههای ارتباطات. ترجمه علیرضا دهقان. (چاپ هفتم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- صفاری، محسن؛ شجاعیزاده، داوود؛ غفرانیپور، فضلاله؛ پاکپور، امیر؛ رمضانخانی، علی و حسینی سده، سیدرضا (1393). ارتباطشناسی سلامت. تهران: آثار سبحان و یاررس.
- طاووسی، محمود و حائری مهریزی، علیاصغر و رفیعیفر، شهرام و سلیمانیان، آتوسا و سربندی، فاطمه و اردستانی، مناسادات و هاشمی، اکرم و منتظری، علی (1394). «سنجش سواد سلامت بزرگسالان ایرانی ساکن شهرها، یک مطالعه ملی». نشریه پایش. دوره 15، شماره 1 (بهمن و اسفند). صص 102-95.
- طهرانی، هادی (1395). «سواد رسانهای سلامت». فصلنامه سواد سلامت. دوره اول، شماره 3. صص 146-142.
- طهرانی بنیهاشمی، سیدآرش و امیرخانی، محمد امیر و حقدوست، علیاکبر و علویان، سیدموید و اصغری فرد، هما و برادران، حمید و برغمدی، مژگان و پارسینیا، سعید و فتحی رنجبر، محمد (1386). «سواد سلامت در 5 استان کشور و عوامل موثر بر آن». گامهای توسعه در آموزش پزشکی. دوره 4 شماره 1 (بهار و تابستان). صص 9-1.
- عباسی، زهرا (1393). رابطه سواد رسانهای و سواد سلامت دانشجویان در استفاده از اینترنت از دیدگاه دانشجویان دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران». پایاننامه کارشناسی ارشد رشته مددکاری اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی.
- کریبر، گلن و مارتین، رویستون (1391). فرهنگهای دیجیتال؛ درک رسانههای جدید. ترجمه وازگن سرکیسیان. تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
- مککوایل، دنیس (1382). مخاطبشناسی. ترجمه مهدی منتظرقائم. چاپ دوم تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
- مهدیزاده، سید محمد (1391). نظریههای رسانه، اندیشههای رایج و دیدگاههای انتقادی. (چاپ دوم). تهران: همشهری.
- ناتبیم، دان و هریس، الیزابت (1388). نگاهی بر تئوریهای ارتقاء سلامت: راهنمای عملی کاربرد تئوریها و مدلهای رایج در ارتقاء سلامت. ترجمه نسترن کشاورز محمدی. تهران: بشری و تحفه.
- قاضیمیرسعید، سیدجواد و قائمیزاده، محمود (1396). «سطح سواد سلامت الکترونیک دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال تحصیلی 1394-95». مدیریت اطلاعات سلامت. شماره 58 (بهمن و اسفند). صص 248-243.
منابع غیرفارسی
- Boonwattanopas, Nattawadee (2016). "Use of Online Social Media and ehealth Literacy of Urban Youth in Phuket Province, Thailand". EAU Heritage Journal of Science and Technology. 10 (1). Pp: 48-63.
- Cervi, Laura & Paredes, Oralia & Tornero, Jose Manuel Perez (2012). "Current Trends & Media Literacy in Europe: An Overview". A Chapter in Current Trends and Future Practices for Digital Literacy and Competence. IGI Global. Pp: 19-26.
- Chen, Xuewe & Hay, Jennifer L. & Waters, Erika A. & Kiviniemi, Marc T. & Biddle, Caitlin & Schofield, Elizabeth & Li, Yuelin & Kaphingst , Kimberly & Orom, Heather (2018). " Health Literacy and use and trust in Health Information". J Health Communication. 23 (8) (Aug). Pp: 724-734.
- Chen, DT & Wu, J & Wang, Ym (2011). "Unpacking New Media Literacy". Journal on Systematics, Cybernetics and Informatics. 9(2). Pp: 84-88.
- Eurobarometer (2014). European Citizens' Digital Health Literacy (Report). European Commission.
- Gentikow, Barbara (2007). "The Role of Media in Developing Literacies and Cultural Techniques". Digital Kompetense. Vol 2. Pp: 78-96.
- Kamel Boulos, Maged N. (2012). "On Social Media in Health Literacy". Webmed Center Health Informatics. 3 (1).
- Kaplan, A. M. & Haenlein, M. (2010). "Users of the World, Unite. The Challenges and Opportunities of Social Media". Business Horizons. 53(1), Pp: 59-68.
- Kellner, Douglas & Share, Jeff (2007). "Critical Media Literacy, Democracy and the Reconstruction of Education". In D. Macedo & S.R. Steinberg (Eds.), Media Literacy: A Reader(pp. 3-23). Peter Lang Publishing.
- Kickbusch, Ilona & Pelikan, Jurgen M. & Apfel, Franklin & Tsouros, Agis D. (2013). WHO Health Literacy; The Solid Facts. World Health Organization Regional Office for Europe.
- Klecun, Ela (2012). "Digital Literacy for Health: The Promise of Health 2.0". Chapter in Current Trends and Future Practices for Digital Literacy and Competency. Edited by Antonio Cartelli. IGI Global. Pp: 142-149.
- Levin-Zamir, Diane & Lemish, Dafna & Gofin, Rosa (2011). “Media Health Literacy (MHL): development and measurement of the concept among adolescents”. Health Education Research. 26 (2). Pp: 323-335.
- Levin-Zamir, Diane & Bertschi, Isabella (2018). "Media Health Literacy, ehealth Literacy and the Role of the Social Environment in Context (Review)". International Journal of Environmental Research and Public Health. 15 (1643). Pp: 1-12.
- Lin, Tzu & Li, Jen-Yi & Deng, Feng & Lee, Ling (2013). "Understanding New Media Literacy: An Explorative Theoretical Framework". Educational Technology & Society. 16(4). Pp: 160-170.
- Mackert, Michael & Mabry-Flynn & Champlin, Sara & Donovan, Erin E. & pounders, Kathrynn (2016). "Health Literacy and Health Information Technology Adoption: The potential for a new Digital Divide". JMED. 18 (10). e264.
- Moorhead, S. Anne & Hazlett, Diane E. & Harrison, laura & Carroll, Jennifer K. & Irwin, Anthea & Hoving, Ciska (2013). " A New Dimension of Healthcare: Systematic Review of the Uses, Benefits and Limitations of Social Media for Health Communication". JMIR. 15 (4). Pp: 1-17.
- Norman, Cameron D. & Skinner, Harvey A. (2006). "eHEALS; The eHealth Literacy Scale". J Med Internet Res. 8 (4). E27.
- Nutbeam, Don. (2000). "Health Literacy as a Public Health Goal: A Challenge for Contemporary Health Education and communication Strategies in the 21st Century". Health Promotion International. 15(3). Pp: 259-267.
- Obregon, Rafael & Waisbord, Silvio (2012). The Handbook of Global Health Communication. Wiley-Blackwell.
- Park, Sora (2012). "Dimensions of Digital Media Literacy and the Relationship with Social Exclusion". Media International Australia. 142 (1). Pp: 87-100.
- Rainie, Lee & Wellman, Barry (2014). Networked: The New Social Operating System. The MIT Press.
- Rutten, Lila J. Finny & Blake, Kelly D. & Greenberg-Worisek, Alexandra J. & Allen, Summer V. & Moser, Richard P. & Hesse, Bradford W. (2019). "Online Health Information Seeking Among US Adults: Measuring Progress Toward a Healthy People 2020 Objective". Public Health Reports. 134 (6). Pp: 617-625.
- Skyes, Susie & Wills, Jane & Rowlands, Gillian & Popple, Keith (2013). "Understanding Critical Health Literacy". BMC Public Health. 13: 150.
- Tennant, Bethany (2013). ehealth Literacy and Social Media use for Health Information among older adults. Thesis for Phd. Florida University.
- Tornero, Jose Manuel Perez & Celot, Paolo (2007). Current Trends and Approaches to Media Literacy in Europe (Report). The European Commission to the UAB.
- Vaart, Rosalie Vander & Drossaert, Constance (2017). "Development of the Digital Health Literacy Instrument; Measuring a Broad Spectrum of Health 1.0 and Health 2.0 Skills". J Med Internet Res. 19 (1): e27.
منابع آنلاین
- ایسپا (4/12/1399). «6/73 درصد افراد بالای 18 سال کشور، در حال حاضر از رسانههای اجتماعی استفاده میکنند/ پیامرسان واتساپ در رتبه اول». بازنشانی شده در 05/01/1400 از
http://ispa.ir/Default/Details/fa/2282/
- سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (29/12/1399). «ضریب نفوذ اینترنت پهنباند». بازنشانی شده در 05/01/1400 از
https://opendata.cra.ir/Dashboard/96954f32-1b4c-4cb2-a18b-e8c986288bb6?e=false&vo=viewonly
- مرکز آمار ایران (1395). «جمعیت شهرهای کشور به تفکیک جنس و گروههای سنی». بازنشانی شده در 02/05/1400 از
https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری-جمعیت
- Hassan, Sherine & Masoud, Omar (2020). "Online Health Information Seeking and Health Literacy among non-medical College Students: Gender differences". Journal of public health From Theory to Practice. Retrieved from https://doi.org/10.1007/s10389-020-01243-w
- Kemp, Simon (27 Jan. 2021). Digital 2021: Global Digital Overview. Retrieved from https://datareportal.com/reports/digital-2021-global-overview-report
- Rosenbaum, Judith & Johnson, Benjamin K. & Deane, Amber E. (2018). "Health Literacy and Digital Media Use: Assessing the Health Literacy Skills Instrument – Short Form and its Correlates among African American College Students". Retrieved from https://Journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/2055207618770765
- WHO (2006). "Policy Brief 3: Social Mobilization". 9th Global Conference on Health Promotion, Shanghai. Retrieved from https://www.who.int/healthpromotion/conferences/9gchp/policy-brief3-social-mobilization.pdf?ua=1#:~:text=Social%20mobilization%20is%20an%20important,to%20people's%20needs%20and%20demands.
)